Jeroen Luchtenberg

Frankrijk, zakenland. Frankrijk biedt veel kansen en mogelijkheden voor Nederlandse ondernemers. Frankrijk is de derde klant voor Nederland en zijn zevende leverancier. Iedereen die Frankrijk en de Fransen enigszins kent, weet dat er grote verschillen bestaan tussen de Fransen en Nederlanders en zij elkaar niet altijd (direct) begrijpen. Het lijkt soms alsof de Fransen naar Nederlandse maatstaven niet logisch denken en handelen. Als men echter eenmaal de Franse logica doorziet dan kan men met behulp van adequaat advies zeer succesvol zaken doen in Frankrijk. Het spreken van de taal is hierbij uiteraard een groot voordeel, maar soms is het beter zaken te doen in het Engels, ook om hiermee bepaalde natuurlijke blokkades te vermijden die “in het Frans denken” (bij de Fransen) met zich mee kunnen brengen.

Dankzij onder meer een hoog gekwalificeerde (en productieve!) beroepsbevolking (bijvoorbeeld uitmuntende ingenieurs op vele gebieden), een uitstekende infrastructuur en significante subsidies voor onderzoek en ontwikkeling, is en blijft Frankrijk aantrekkelijk voor buitenlandse ondernemingen. Er bestaan tevens vele midden- en kleinbedrijven die als partner met Nederlandse bedrijven een goede basis kunnen vormen om bepaalde wereldmarkten op te gaan.

Als een Nederlands bedrijf actief wil worden in Frankrijk, dan is het natuurlijk niet direct nodig een bedrijf alhier op te richten. Indien het wel gewenst wordt geacht om een vestiging in Frankrijk te hebben, dan kan dat door middel van het opzetten van een nevenvestiging van het Nederlandse bedrijf. Hoewel dit op het eerste gezicht zeer aantrekkelijk lijkt, is het in werkelijkheid gecompliceerder dan de oprichting van een Franse rechtspersoon en vergt het daarnaast ook meer papierwerk.

De oprichting van een rechtspersoon is in Frankrijk een relatief eenvoudig proces dat, afhankelijk van de vestigingsplaats van de rechtspersoon (en de bevoegde Greffe du Tribunal de commerce), in enkele weken kan worden doorlopen.

De meest voorkomende rechtsvormen met beperkte aansprakelijkheid zijn (in volgorde van voorkeur voor de huidige buitenlandse ondernemers):

SAS

De SAS (Société par actions simplifiée) is een zeer simpele en flexibele rechtsvorm met een minimum aandelenkapitaal van € 1 en één of meer aandeelhouders. De wet biedt grote vrijheid bij de inrichting van de onderneming en haar statuten. Een SAS wordt bestuurd door een president die, afhankelijk van de statuten, ondersteund kan worden door een raad van bestuur of een comité. Een (buitenlandse) onderneming kan president zijn. De overdracht van aandelen is vrij, behoudens eventuele voorzieningen in de statuten of in een aandeelhoudersovereenkomst. Een registeraccountant is uitsluitend vereist onder bepaalde omstandigheden (waaronder in het geval dat de SAS een andere onderneming als president heeft).

SARL

De SARL (Société à Responsabilité Limitée) is een rechtspersoon met een minimum aandelenkapitaal van € 1 en een maximum van 100 aandeelhouders (indien er slechts één aandeelhouder is dan wordt het een EURL genoemd). De SARL wordt bestuurd door één of meer gérants. De overdracht van aandelen van een SARL kan uitsluitend plaatsvinden na overeenstemming met de andere aandeelhouders, behoudens als de overdracht plaatsvindt tussen de aandeelhouders of tussen familieleden. Een registeraccountant is alleen vereist onder bepaalde omstandigheden. De SARL wordt vaak gebruikt in situaties waarbij de aandeelhouders als persoon sterk verbonden zijn bij het bedrijf, alhoewel tegenwoordig vaak de rechtsvorm SAS wordt gekozen vanwege zijn flexibiliteit.

SA

De SA (Société Anonyme) is een rechtspersoon met een minimum aandelenkapitaal van € 37.000 en een minimum aantal van 7 aandeelhouders. Een registeraccountant is verplicht onder alle omstandigheden en de SA kan tevens beursgenoteerd zijn (wat niet het geval is voor de SA en de SARL). De SA wordt bestuurd door een bestuur van 3 tot 7 directeuren, die gekozen zijn door de aandeelhouders, waarbij één van de directeuren wordt benoemd als president (CEO). De aandelen van een SA zijn vrij overdraagbaar, tenzij dit anders geregeld is in een aandeelhoudersovereenkomst.

Er bestaan uiteraard meer rechtsvormen, zoals de SCI (Société Civile Immobilière) voor het eigenaarschap en beheer van vastgoed en de SNC (Société en Nom Collectif), hetgeen een soort partnership inhoudt. In beide gevallen zijn de aandeelhouders echter aansprakelijk voor de schulden van de rechtspersoon.

Handelsagenten

Alhoewel het aanstellen van een handelsagent zonder een geschreven contract mogelijk is dient dit uiteraard niet de voorkeur, met name ook om toekomstige geschillen te vermijden met betrekking tot exclusiviteit en bevoegdheden.

Agentuurovereenkomsten voor Frankrijk dienen met grote zorg te worden opgesteld en uitgevoerd. Een handelsagent is onafhankelijk en niet ondergeschikt aan de opdrachtgever. Het Franse recht geeft een verregaande bescherming aan de handelsagent. Zo kan de handelsagent bij beëindiging van de overeenkomst recht hebben op aanzienlijke compensatie (in het algemeen ongeveer 2 jaar aan commissie). Dit geldt ook, althans indien het een natuurlijke persoon betreft, voor beëindiging van de overeenkomst als gevolg van ziekte of het met pensioen gaan van de handelsagent. Men dient tevens op te passen dat de overeenkomst niet als een arbeidsovereenkomst kan worden beschouwd, met name als de handelsagent exclusief voor één opdrachtgever werkt.

Het is gewoonte om te bepalen dat de agent geen recht op commissie heeft indien de cliënt niet betaalt. Het is ook mogelijk de agent garant te doen staan voor de betaling van de cliënten die zij aanbrengt (ducroire clausule), maar de geldigheid van een dergelijke clausule is onder meer afhankelijk van een duidelijke schriftelijke overeenkomst tussen partijen.

Sommige ondernemers denken te kunnen ontsnappen aan de toepassing van het ‘agentenrecht’ door het contract anders te benoemen. Dit is echter zinloos aangezien ook hier het ‘substantie over vorm’ principe van toepassing is.

Distributeur

Overeenkomsten met betrekking tot distributie in Frankrijk kunnen onder bepaalde omstandigheden worden geregeld naar Nederlands recht (dit in tegenstelling tot de agentuurovereenkomst). Een eenvoudige oplossing voor een Nederlandse onderneming is de verkoop af-fabriek in Nederland aan een Franse distributeur. In vergelijking met een agentensysteem, zullen de marges vanzelfsprekend navenant minder zijn en men zal ook beperktere invloed hebben op de distributiekanalen, maar dit geldt uiteraard niet specifiek voor Frankrijk.

In ieder geval is het sterk aan te raden om duidelijke afspraken te maken met een distributeur en dit te doen door middel van een schriftelijke overeenkomst. Het niet bestaan van een schriftelijke overeenkomst betekent niet dat er geen verplichtingen bestaan naar de distributeur toe maar dat de distributeur er vaak beter voor zal staan in het geval van een geschil.

Bij zowel de agentuurovereenkomst als de distributieovereenkomst zal men aandacht moeten schenken aan verschillende aspecten zoals de exclusiviteit, non-concurrentie, etc.

Het Franse arbeidsrechtsysteem is redelijk veeleisend voor de werkgevers. Huidige en verwachte ontwikkelingen wijzen er echter op dat de vrijheid voor werkgevers met betrekking tot arbeidsmobiliteit, werktijd en lonen toeneemt, waarmee de attractiviteit en competitiviteit van het Franse bedrijfsleven wordt vergroot.

Er zijn naar Frans recht twee types arbeidsovereenkomsten: de arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd (CDI) en de arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd (CDD).

CDI

Een CDI kan alleen door de werkgever worden beëindigd indien het ontslag is gerechtvaardigd door een reële en serieuze oorzaak, voortkomend uit (i) persoonlijke redenen betrekking hebbende op de werknemer zoals gebrek aan competenties, nalatigheid, etc. of (ii) economische redenen betrekking hebbende op de werkgever zoals economische moeilijkheden, technologische veranderingen, reorganisaties teneinde concurrerend te blijven, etc. De werkgever dient, alvorens ze de ontslagprocedure voortzet, altijd te trachten ontslagen door economische redenen te voorkomen en dient daartoe, voor zover in redelijkheid mogelijk, training aan te bieden en alternatieve posities te zoeken binnen haar eigen bedrijf of groepsorganisatie.

De ontslagprocedure in het geval van de CDI is erg formeel en dient gerespecteerd te worden om te voorkomen dat het ontslag nietig wordt verklaard. De werknemer dient allereerst tijdig en schriftelijk uitgenodigd te worden voor een vergadering waarin de gronden voor het beëindigen van de arbeidsovereenkomst besproken worden. Na deze vergadering is er een verplichte minimum reflectieperiode, waarna de werknemer schriftelijk dient te worden meegedeeld dat de arbeidsovereenkomst wordt beëindigd en wat de gronden hiervoor zijn.

De belangrijkste kosten bij ontslag van een werknemer bestaan uit (i) het salaris gedurende de opzegtermijn, (ii) de minimale schadevergoeding voorgeschreven door de wet (en/of CAO) afhankelijk met name van de duur van de overeenkomst, de functie-inschaling, het laatste salaris en de leeftijd van de werknemer en (iii) een additionele schadevergoeding afhankelijk van de geldigheid van de reden(en) voor ontslag (in het geval deze redenen niet geldig worden geacht dan moet men op een extra schadevergoeding van minimaal 6 maandsalarissen rekenen maar het uiteindelijke bedrag zal tevens afhankelijk zijn van de criteria zoals reeds onder sub (ii) aangegeven.

In het geval van ontslag van een werknemer biedt een schriftelijke vaststellingsovereenkomst vaak de voorkeur teneinde toekomstige eisen van de werknemer te voorkomen.

CDD

Een CDD mag alleen gebruikt worden in een limitatief aantal gevallen, zoals bij tijdelijke toename van de activiteit van het bedrijf. Een CDD eindigt automatisch aan het eind van de termijn en mag slechts één keer vernieuwd worden. De maximale periode van een CDD is 18 maanden alhoewel er uitzonderingen bestaan. Doordat dit type arbeidsovereenkomst onzekerheid met betrekking tot de werkgelegenheid met zich meebrengt heeft de werknemer recht op een bonus van tien procent.

Afhankelijk van de rechtsvorm van de Franse onderneming zijn er verschillende mogelijkheden voor de benoeming van de algemeen directeur. In geval van een SAS heeft de president de mogelijkheid een algemeen directeur te benoemen. Het is onder bepaalde omstandigheden mogelijk dat de algemeen directeur tevens een arbeidsovereenkomst heeft maar dan moeten de taken die op basis van de arbeidsovereenkomst uitgevoerd worden wel onderscheiden kunnen worden van de functie van algemeen directeur.

Naar Frans recht is het mogelijk door middel van een kort geding (référé) een voorlopige voorziening te verkrijgen. Deze procedure maakt het voor Franse rechtbanken mogelijk versneld een zaak te horen en een voorlopige voorziening te bevelen op grond van hetgeen waarover geen twijfel bestaat.  Als een noodsituatie het rechtvaardigt mag de rechter elke maatregel bevelen voor zover deze niet wordt betwist. Daarnaast kunnen conservatoire maatregelen worden bevolen om te voorkomen dat er onherstelbare schade ontstaat dan wel om bewijsmateriaal te bewaren.

Een bevel tot een voorlopige voorziening is uitvoerbaar bij voorraad. De voorlopige voorziening kan echter vervolgens worden betwist en vernietigd door een rechtbank in een bodemprocedure.

De procedure om in rechte verhaal te halen bij een schuldenaar is in Frankrijk opvallend eenvoudig. De eerste stap is het formeel in gebreke stellen van de schuldenaar door middel van een aangetekende brief (mise en demeure) waarin de schuldenaar wordt gesommeerd om onmiddellijk over te gaan tot betaling van de schuld. Indien de schuldenaar niet reageert op de mise en demeure,  de eis zeker is, het bedrag niet wordt betwist en daarnaast het bedrag onmiddellijk opeisbaar is, dan kan de eiser in rechte een bevel tot betaling (injonction de payer) vorderen met behulp van een standaardformulier. De rechter zal dan het ingebrachte bewijs beoordelen en, indien dat afdoende is, bevelen tot betaling.

De eiser mag vervolgens een gerechtsdeurwaarder (huissier) verzoeken het gerechtelijk bevel te betekenen aan de schuldenaar. Indien na een maand de schuldenaar nog niet heeft betaald en deze heeft tevens het bevel niet formeel betwist, dan kan de eiser in rechte een bevel tot executie vorderen. De eiser kan dan ten behoeve van verhaal van de schuld (bijvoorbeeld op bankrekeningen van de schuldenaar) een gerechtsdeurwaarder instrueren beslag te leggen op de goederen van de schuldenaar. Als de schuldenaar het gerechtelijk bevel in rechte betwist, dan wel in rechte meer tijd voor betaling verzoekt, dan zal een geding worden gepland zodat de rechter beide zijden van het verhaal kan horen, op grond waarvan de rechter zal beslissen.

Er bestaat natuurlijk ook een online uniforme procedure voor verhaal van onbetwiste schulden in andere landen geïmplementeerd in de Europese Economische Ruimte.

Frankrijk is altijd een arbitragevriendelijk forum geweest. De International Chamber of Commerce met zijn welbekende arbitragekamer heeft zijn zetel in Parijs naast verscheidene andere arbitrage-instituten.

Franse rechtbanken zullen (behoudens urgente situaties) niet interveniëren in een geschil waarbij een geldige arbitrageclausule bestaat en daarnaast aan de arbiters uitsluitend de eisen worden gesteld zoals in de contractuele voorwaarden is overeengekomen, aangevuld met de eisen van onafhankelijkheid en onpartijdigheid.

Wordt een arbitraal vonnis aangevochten voor een Franse rechter, dan zal deze rechter het vonnis niet volledig toetsen, maar zal deze slechts beoordelen of er een geldige arbitrageovereenkomst bestaat en of de arbitrale procedure voldeed aan fundamentele eisen van het procesrecht.